Nước mắm Phú Quốc: Nỗ lực và kỳ vọng

Trong khó – ló khôn

“Ngay sau khi nhận thấy kênh bán sỉ cho các doanh nghiệp ngoài tỉnh gặp khó dù chấp nhận giảm giá, chúng tôi đã bắt tay mở kênh tiêu thụ mới” – chị Diễm Quỳnh, đại diện nước mắm Hồng Hoa (thị trấn Dương Đông, TP.Phú Quốc) chia sẻ. Theo đó, bên cạnh mở điểm bán lẻ cho du khách, Hồng Hoa còn bán hàng trên nền tảng mạng xã hội.

Đây được xem như cuộc “cách mạng” tiêu thụ nước mắm Phú Quốc. Bởi nhiều năm qua, chỉ một số nhà thùng có mặt bằng vị trí mặt tiền thực hiện mở điểm bán lẻ cho du khách, thì phần lớn sản lượng vẫn trông chờ vào kênh bán sỉ cho doanh nghiệp các nơi mua về sang chiết bán lẻ. Cách mua bán đơn điệu này không chỉ manh nha nguy cơ trong tiêu thụ mà còn trực tiếp “đánh mất” thương hiệu làng nghề trăm năm tuổi. Bởi sau khi mua nước mắm Phú Quốc về, doanh nghiệp dán nhãn của mình lên trước khi bán cho người tiêu dùng. Điều này cũng đồng nghĩa với việc “mất tích” danh xưng của nhà thùng nước mắm Phú Quốc trong mắt người tiêu dùng.

Đáng mừng hơn là, trong cơn khó khăn này không chỉ có mỗi Hồng Hoa ló cái khôn. Thậm chí, ngay cả nhà thùng không có mặt bằng thuận lợi để tổ chức bán lẻ, vẫn có thể vượt qua cơn “bão” tiêu thụ, bán được nhiều hàng.

Không chỉ tăng cường kênh tiêu thụ thương mại điện tử, bằng tư duy linh động của lớp người trẻ được đào tạo bài bản về kinh tế, ông Hà Tấn Tài, đại diện doanh nghiệp sản xuất nước mắm Đại Đức (phường Dương Đông, TP.Phú Quốc) đã chủ động kết nối, mở ra nhiều đường đi mới cho sản phẩm. “Bên cạnh việc hình thành các nhà phân phối tại khu vực miền Bắc, miền Trung, TPHCM, chúng tôi còn liên kết với các nhà bán lẻ đưa hàng về nông thôn và đặc biệt là đưa vào một số hệ thống siêu thị” – ông Tài chia sẻ.

Nhờ cách làm linh động đó, Đại Đức đã tiêu thụ khoảng trên 20% sản lượng năm. Con số này chưa lớn, nhưng trong bối cảnh nhiều nhà thùng khó khăn đầu ra, thì điều này đã mang lại lợi ích kép: Vừa có nguồn tiền để mua nguyên liệu tiếp tục ủ, vừa “giải phóng” được nguy cơ tự sụt giá. Do được ủ chượp từ cá và muối theo phương pháp tự nhiên nên nước mắm Phú Quốc dễ bị sẫm màu sau 1 năm ra lò. Với nhà thùng, đây là hiện tượng bình thường của quá trình ôxy hoá, thậm chí kinh nghiệm nhiều nhà thùng cho thấy, càng để lâu nước mắm Phú Quốc càng đậm đà hương vị, nhưng với người tiêu dùng thì rất ngại. Điều này cũng đồng nghĩa, nếu tiêu thụ chậm, nước mắm Phú Quốc càng hẹp đầu ra.

“Đáng mừng hơn là bên cạnh nỗ lực của nhà thùng, lãnh đạo tỉnh Kiên Giang cũng đã nhanh chóng vào cuộc hỗ trợ. Không chỉ xây dựng kế hoạch kết nối với các doanh nghiệp TPHCM, sắp tới, tỉnh còn chủ động xúc tiến thương mại, tạo điều kiện cho doanh nghiệp nước mắm Phú Quốc tìm cơ hội đưa sản phẩm ra biển lớn tại các hội thương mại ở Campuchia, Thái Lan”, bà Hồ Kim Liên, Chủ tịch Hội Nước mắm Phú Quốc bày tỏ kỳ vọng.

Nghĩ lớn để rộng đường…

Không phải đến thời hậu COVID-19, nước mắm Phú Quốc mới lâm cảnh khó như hiện nay. Trước đó, làng nghề trăm năm tuổi này đã nhiều phen sóng gió. Sự cố mang tên Arsen đã khiến không ít nhà thùng đối mặt thua lỗ vì hàng sản xuất ra khó bán.

Điều đáng nói là dù khốn đốn, nhưng sự phòng vệ của làng nghề lại khá rời rạc. Có nhiều nguyên nhân, nhưng cơ bản là thiếu sức mạnh tập thể. “Mỗi nhà thùng gần như là chiếc đũa riêng lẻ, vì thế chẳng những chưa tạo được sức mạnh để khẳng định vị thế vững chắc trên thương trường thời hội nhập, mà còn dễ dàng bị các doanh nghiệp bên ngoài lấn áp” – một vị nguyên lãnh đạo Phòng Kinh tế TP.Phú Quốc chia sẻ.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, điều đáng lo hơn ở đây chính là tư duy cục bộ của nhà thùng đã “đóng cửa” nước mắm Phú Quốc ngay trên sân nhà. Sau khi được chứng nhận Bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại 28 nước Liên minh Châu Âu,  tháng 10.2014,  trên cơ sở đề xuất của nhà thùng, tỉnh Kiên Giang ban hành “Quy định về quản lý và sử dụng chỉ dẫn “nước mắm Phú Quốc”.

Theo đó, doanh nghiệp không đóng chai nước nắm tại đảo Phú Quốc không được gắn dòng chữ “Nước mắm Phú Quốc” trên nhãn dán trên chai. Với nhiều người, đây được xem như biện pháp hữu hiệu để bảo vệ nước mắm Phú Quốc chính hiệu trước nguy cơ bị pha tạp, giảm chất lượng… Nhưng thực tế cho thấy không phải vậy.

Ngay sau khi quy định có hiệu lực, nhiều doanh nghiệp tại TPHCM chuyên mua sỉ nước mắm Phú Quốc đã gỡ bỏ danh xưng “Nước mắm Phú Quốc” ra khỏi nhãn. Nói cách khác, trên chai nước mắm có nguồn gốc Phú Quốc, giờ chỉ còn tên riêng của doanh nghiệp mà thôi. Cách làm này không chỉ tự đẩy người tiêu dùng ra xa nước mắm Phú Quốc, mà còn đi ngược lại thông lệ quốc tế.

Một chuyên gia lấy mặt hàng rượu làm dẫn chứng. Trên thế giới vẫn chấp nhận chỉ dẫn địa lý dù mang thùng rượu nguyên liệu đến nơi khác đóng chai. “Vấn đề ở đây là tổ chức kiểm soát như thế nào để đảm bảo chất lượng và danh tiếng của mặt hàng, chứ không phải không biết kiểm soát thế nào rồi tìm cách cấm” – vị này nhấn mạnh – “Nếu không kịp thời điều chỉnh hợp lý, trước mắt cách làm này sẽ khiến nhà thùng suy yếu về kinh tế và lâu dài, dẫn nước mắm Phú Quốc đến bờ vực của sự mai một”.

Quan tâm đầu tư, nỗ lực mở thêm kênh mới tiêu thụ đưa nước mắm Phú Quốc vượt sóng gió thị trường là cần thiết, nhưng sẽ là bền vững nếu ngay bây giờ bắt tay khai mở ngay trong nếp nghĩ để nước mắm Phú Quốc bước ra thị trường bằng cả hai chân. Có thể không quá sớm, nhưng vẫn tốt hơn là không bao giờ.